Paarden zijn warmbloedige dieren. Dit betekent dat zij hun lichaamstemperatuur continu tussen de 37℃ en 39℃ houden. Het proces om dit voor elkaar te krijgen noemen we 'thermoregulatie'.
Als paarden in een koude omgeving leven kunnen ze hun temperatuur op verschillende manieren hoog houden. Ze doen dit door fysieke aanpassingen zoals rillen, vernauwen van de bloedvaten, aanpassen van de haarlengte en het opzetten van hun haren. Ook zie je dat paarden hun gedrag aanpassen. Ze gaan bijvoorbeeld met hun kont in de wind staan of eten meer vezelrijk voer.
Bij gehouden paarden kiezen de eigenaren er vaak voor om in koude periodes het paard een deken op te doen. Uit verschillende onderzoeken is gebleken dat de lengte van de dag (de hoeveelheid daglicht) en de omgevingstemperatuur de groei van de vacht beïnvloeden. Bij kortere dagen en langere temperaturen wordt de vacht korter. Dekens zouden deze beide factoren kunnen nabootsen of beïnvloeden.
Daarnaast kiezen sommige eigenaren voor een deken om te voorkomen dat hun paard een dikke wintervacht krijgt.
Maar heeft een deken nou echt effect op de lengte van de haren van een paard?
Onderzoek naar het effect van een deken
Een van de onderzoeken die hiernaar gekeken heeft werd in 2023 gepubliceerd door De Boer, Konop en Fisher. Zij onderzochten wat het effect van het dragen van een 220 grams deken is op de groei van de vacht. Hierbij waren ze met name benieuwd wat de invloed van de deken is over de tijd. Heeft het bijvoorbeeld meer effect als je de deken al eerder in het jaar op doet?
In dit onderzoek deden 16 volwassen paarden mee, van verschillende rassen en met verschillende vachtkleuren. De paarden stonden dag en nacht buiten, met schuilstallen en onbeperkt water en ruwvoer. De onderzoekers verdeelden de paarden over 2 groepen: met en zonder de deken.
De groep met deken kreeg een 220 grams deken op zodra de temperatuur 2 dagen achter elkaar onder de 5℃ kwam. Dit was in dit geval vanaf 27 oktober.
De comfortzone en de thermoneutrale zone
Om beter te begrijpen waarom je soms juist wel of niet bepaalde maatregelen zou nemen, is het goed om meer te weten over hoe paarden de omgevingstemperatuur ervaren.
Warmbloedige dieren moeten hun lichaamstemperatuur constant houden om in leven te blijven. Hoeveel energie dit kost hangt af van de temperatuur van de omgeving.
Als de temperatuur in de omgeving van een paard binnen de comfortzone valt, kan een paard zijn lichaamstemperatuur op peil houden met alleen het vernauwen of verwijden van de bloedvaten. Dit kost bijna geen energie en vandaar de naam 'comfortzone'. Alle energie kan in dit geval naar productie: denk aan groeien of het produceren van melk.
De thermoneutrale zone is een bredere range van temperaturen (de comfortzone is hier onderdeel van). Ook binnen de thermoneutrale zone kan een paard zijn lichaamstemperatuur nog op peil houden, maar het kost dan wel wat meer inspanning. Het paard gaat bijvoorbeeld rillen om warm te worden of zweten om af te koelen. Voor paarden ligt deze zone gemiddeld tussen de 5℃ en 25℃: de onderste en bovenste kritische grens.
Komt de temperatuur boven de bovenste kritische grens, dan heeft een paard hittestress wat negatieve effecten kan hebben op het lichaam van het paard. Bij hele koude temperaturen kan een paard juist last krijgen van koudestress.
Er zijn wel veel factoren die de precieze thermoneutrale zone van een paard beïnvloeden. Een paard dat ziek is, heel jong of juist heel oud, maar ook de luchtsnelheid- en luchtvochtigheid en in hoeverre het paard zich moet inspannen hebben allemaal een effect.
Gemiddeld genomen is 5℃ dus de laagste kritieke temperatuur van een paard en dit is voor veel paardeneigenaren dan ook een grens aan de hand waarvan ze bepalen of hun paard een deken op krijgt. Daarom kozen de onderzoekers in dit onderzoek voor deze temperatuur.
Op 21 oktober namen de onderzoekers van alle paarden een haarmonster als controle en daarna namen ze iedere vier weken een nieuw monster. De paarden uit de dekengroep hadden hun deken continu op, behalve tijdens de training of als de samples werden genomen. Alleen in de laatste week van het onderzoek was het te warm (>10℃) en haalden de onderzoekers de dekens van de paarden.
De haarmonsters kwamen van de nek (de kant waar geen manen zaten) en de achterhand. De lengte en de diameter van de haren werden gemeten.
Deken beïnvloedt de haarlengte op de nek
Naast de haarlengte namen de onderzoekers nog een aantal parameters mee om het effect van de deken op het paard te bekijken. Zo keken ze of de deken een effect had op de body condition score (BCS) van de paarden.
Alle paarden, of ze nu wel of geen deken op hadden, hadden de laagste body condition score in december en de hoogste in februari/maart. In dit onderzoek had een deken dus geen effect op de BCS of het gewicht van de paarden.
De variatie in de tijd die de onderzoekers vonden voor het gewicht en de BCS, zagen ze ook bij de haarlengte en
-diameter. De haren waren het kortst in oktober/maart en het langst in januari. De haren groeiden dus langer van oktober tot januari en namen daarna weer in lengte af om in maart net zo kort te zijn als aan het begin van het onderzoek.
Dan natuurlijk de hoofdvraag: was er verschil tussen de paarden met en zonder deken?
Grappig genoeg zagen de onderzoekers alleen een verschil voor de lengte van het haar op de nek. In januari en februari was dit voor de paarden met deken gemiddeld 43 resp. 35mm en voor de paarden zonder deken 58 resp. 47mm.
Tegen de tijd dat het maart was waren deze verschillen verdwenen en was de haarlengte voor beide groepen weer nagenoeg gelijk.
Een deken zorgt voor een systemische respons
De resultaten uit dit onderzoek laten zien dat het dragen van een deken zorgt voor een systemische respons. Dit betekent dat de deken niet alleen effect heeft op die delen van het paard waar de deken op ligt, maar dat het het hele interne systeem van het paard beïnvloedt. De dekens in dit onderzoek hadden geen hals en toch hadden de paarden met deken juist op de hals kortere haren dan de paarden zonder deken. Een deken heeft dus blijkbaar effect op de thermoregulatie van het hele paard.
Het effect was in dit geval wel van relatief korte duur: de verschillen waren in maart alweer verdwenen. De onderzoekers geven daarom aan dat op basis van andere onderzoeken de kans aanwezig is dat het effect van een deken op de haarlengte/diameter anders (groter) is als het paard deze al eerder in het jaar op krijgt.
Van wetenschap naar de praktijk
De resultaten uit dit onderzoek laten een aantal interessante punten zien:
Een deken heeft een effect op de thermoregulatie van het hele paard, niet alleen de delen waar een deken op ligt
Als je de deken pas vanaf de koude dagen op legt, is het effect op de haarlengte direct na de winter alweer voorbij
De dekens hadden in dit onderzoek alleen een effect op de haarlengte op de nek van het paard, niet op de rest van het lichaam
Daarnaast heb je nu ook kunnen lezen dat een gezond paard in principe tot 5℃ zijn lichaamstemperatuur op peil kan houden. De precieze temperatuur wordt wel beïnvloed door veel verschillende factoren, zoals luchtvochtigheid en de inspanning van het paard.
Het is bij de keuze voor een deken dus vooral van belang om te kijken naar de specifieke situatie van jouw paard. Een aantal vragen die je jezelf kunt stellen zijn:
Kan mijn paard schuilen bij regen en wind?
Zo ja, dan heeft hij waarschijnlijk minder snel een deken nodig
Heeft mijn paard continu beschikking over goede kwaliteit voer?
Door te eten warmt een paard zichzelf op en het vult de energie aan die het kost om warm te blijven
Is mijn paard gezond?
Een gezond paard kan zijn temperatuur makkelijker op peil houden
Hoe oud is mijn paard?
Oudere paarden kunnen meer moeite krijgen met hun thermoregulatie
Heb ik mijn paard geschoren?
Een geschoren paard kan zijn temperatuur minder goed regelen
Blijf vooral ook altijd goed naar paard kijken. Zie je hem veel met opgezette haren staan of veel rillen, dan is hij actief bezig om op te warmen. Ook dit hoeft geen probleem te zijn, maar houdt er dan wel rekening mee dat dit een paard energie kost. Zorg dat hij voldoende goede kwaliteit ruwvoer krijgt om deze energie aan te vullen.
Aan de andere kant is het in sommige gevallen dus juist goed om een paard te helpen met de thermoregulatie door een deken op te doen, omdat niet alle paarden de mogelijkheid hebben hun temperatuur goed te houden.
Bron: De Boer, M., Konop, A., Fisher, B. Changes in Hair Coat Length and Diameter in Blanketed and Nonblanketed Adult Horses in the Winter, Journal of Equine Veterinary Science 120 (2023) 104191
Welke afweging maak jij voor je paard als het op dekens aan komt? Laat het ons weten in de comments!