Vaak hebben we het over het herkennen van signalen van pijn en stress bij paarden. Natuurlijk is dit heel belangrijk voor goed paardenwelzijn: pas als je negatieve ervaringen kunt herkennen kun je het ook voorkomen. Maar met alleen het voorkomen van negatieve ervaringen ben je nog niet bij optimaal welzijn. Daarvoor is het ook nodig dat je paard positieve emoties ervaart. Spelen is hiervan een belangrijk voorbeeld.
Spelen is belangrijk
Je kunt spelen simpelweg omschrijven als 'activiteiten zonder duidelijk nut of doel, waarbij een plezierig gevoel en momenten van verrassing een rol spelen'. Spelen kan een aantal functies hebben:
trainen van het lichaam;
oefenen van speciale vaardigheden die het paard in andere situaties nodig gaat hebben (vechten bijvoorbeeld);
de omgeving ontdekken;
sociale banden versterken en communicatie oefenen.
In sommige gevallen lijkt spelen dus op gedrag in andere situaties, bijvoorbeeld als jonge hengsten samen spelen en gedrag laten zien dat ze ook in een gevecht zouden gebruiken. Onderzoek laat zien dat het verschil dan vaak zit in de intensiteit en 'serieusheid' waarmee de paarden het gedrag laten zien. Tijdens spel zal je eigenlijk nooit serieuze verwondingen zien.
Wat is een ethogram?
We kijken in dit blog naar een ethogram van speelgedrag, maar wat is dat nou eigenlijk?
Een ethogram is een lijst met gedragingen die passen bij een bepaald thema of vraag. Deze lijst gebruik je vervolgens om paarden te observeren en aan te kruisen hoe vaak ze elk gedrag op de lijst laten zien. De gedragingen op de lijst moeten hierbij relevant zijn voor de vraag die je wilt beantwoorden. Als ik wil weten welke signalen een paard op stal laat zien, heeft het weinig zin om 'grazen' mee te nemen in het ethogram. Daarnaast is het belangrijk dat in principe iedereen (eventueel met korte training) het ethogram kan gebruiken en daarbij ook dezelfde score laat zien. Als het ethogram bij iedere persoon weer een andere uitslag geeft, is het ook niet betrouwbaar. De gedragingen in een ethogram zijn daarom vaak best precies beschreven. Ook al weten we allemaal wel wat steigeren is, in een ethogram wordt het bijvoorbeeld omschreven als 'het paard tilt de voorbenen en voorhand van de grond en beweegt daarbij het gewicht naar de achterhand. Hierbij richt het zich zover op dat een nagenoeg verticale positie bereikt kan worden.'
Sue McDonnell en Amy Poulin waren benieuwd naar het speelgedrag van paarden. Zij hebben uitgebreid literatuuronderzoek gedaan en paarden in semiwilde omgeving bestudeerd. Vervolgens maakten ze een ethogram met spelgedragingen bij paarden. Ze kozen voor een kudde semiwilde paarden die al zo'n 8 jaar met minimaal menselijk contact leefden. Hierdoor was de kans dat het gedrag van de paarden beïnvloedt was door mensen minimaal en konden de onderzoekers goed zien welke spelgedragingen een paard van nature laat zien.
Dit ethogram is niet alleen interessant om doorheen te lezen, maar het helpt ook om speelgedrag bij paarden te leren herkennen. Hierdoor kun je zien of en hoe vaak een paard speelt en dit zegt iets over het welzijn.
Verschillende soorten spelen
De onderzoekers verdeelden het gedrag van de paarden in vier categorieën:
Spelen met objecten. Dit kunnen levenloze voorwerpen zijn zoals een steen, maar ook bijvoorbeeld de staart van een ander paard. Hieronder vallen 14 gedragingen.
Speels seksueel gedrag. Dit zagen ze vooral bij veulens en jong volwassen (zowel merries als hengsten) en bij jonge en volwassen bachelor hengsten. Het gedrag is vaak meer overdreven en soms niet in de 'juiste volgorde' vergeleken met echt seksueel gedrag. Dit omvat 3 gedragingen.
Bewegingsspel. Hierbij gaat het om speelgedrag waarbij het paard beweegt, in willekeurig welke gang dan ook. Paarden kunnen dit zowel alleen als in een sociale setting (dus met andere paarden) doen. Hieronder vallen 7 gedragingen.
Speels vechten. Dit is anders dan echt vechten, omdat de paarden wisselen van rol (van de aanvaller naar de verdediger), de paarden het spel gaande willen houden in plaats van zo snel mogelijk stoppen en ze niet doorgaan tot er serieuze verwondingen zijn. Vaak doen paarden dit samen met andere paarden, maar in sommige gevallen zagen de onderzoekers ook veulens die in hun eentje bijvoorbeeld op de grond stampten. Onder speels vechten vallen 14 verschillende gedragingen.
- Blog gaat verder onder de video -
Weten welke gedragingen je allemaal kunt zien in deze video? Kijk dan bij het gratis kennisdossier over speelgedrag!
Is het echt spelen?
Soms is het best lastig om speelgedrag te onderscheiden van ander gedrag. In dit ethogram hebben de onderzoekers er dan ook voor gekozen om sommige gedragingen niet mee te nemen, die andere onderzoekers wel als speelgedrag zien.
Vaak zie je bijvoorbeeld dat paarden elkaar uitdagen om te gaan spelen door met hun hoofd te gooien of door alert tegenover elkaar te gaan staan. Hoort dit gedrag dan al bij het spelen of is dit nog een fase daarvoor? In dit ethogram hebben de onderzoekers ervoor gekozen gedrag dat ze zagen bij het uitdagen tot spelen niet mee te nemen.
Ook bij het beëindigen van spel kun je vaak specifieke gedragingen zien: oren plat naar achteren, met kracht bijten of trappen of simpelweg weglopen zijn daar een paar voorbeelden van.
Ondanks dat speels gedrag vaak van 'echt' gedrag is te onderscheiden doordat het minder intens is, is het in sommige gevallen toch moeilijk om te bepalen of iets ook echt spelen is voor een paard. Dit zagen deze onderzoekers vooral bij het groomen en rollen. In dit onderzoek zagen ze dat het groomen bij veulentjes onderling er net zo grondig aan toe ging als bij volwassen paarden. Sommige andere onderzoekers hebben dit wel bij speelgedrag gezet, maar omdat er discussie over mogelijk is hebben ze dit in dit ethogram niet meegenomen.
Tot slot is er discussie over eten en drinken. Er is een heel korte fase waarin veulentjes voor het eerst vast voedsel (gras) proberen. Ze grazen dan wel, maar slikken het gras niet door. Dit zou je onder speels gedrag kunnen scharen, omdat ze niet echt eten. In de observaties van deze onderzoekers duurde deze fase bij veulens heel kort, vaak minder dan een dag. Daarna gingen de veulens als over op echt grazen: het gras ook daadwerkelijk inslikken. Omdat dit gedrag slechts kort te zien is en omdat het gekoppeld lijkt te zijn aan het overgaan naar een andere voedselbron, is ervoor gekozen dit niet mee te nemen in dit ethogram.
Spelen is aanstekelijk
Het voelt misschien logisch, maar een paard dat alleen staat zal veel minder speelgedrag laten zien dan een paard dat in een groep staat. Dit komt doordat sommige gedragingen alleen mogelijk zijn met andere paarden erbij, maar ook omdat paarden elkaar uitdagen tot spelen.
Ook de samenstelling van de groep lijkt een rol te spelen bij hoeveel de paarden spelen. In een groep met alleen merries en veulens zagen de onderzoekers minder speelgedrag dan als er ook jongvolwassen paarden en hengsten bij stonden. Veulens en jongvolwassen paarden dagen elkaar uit. Spelen met jongvolwassen paarden lijkt er ook voor te zorgen dat veulens verder weg durven te gaan van hun moeder.
Jonge hengsten dagen sneller andere paarden uit tot speels vechten, waardoor ook de rest van de kudde dit gedrag dan vaker laat zien.
Niet alleen voor jonkies
Spelen zie je vaak bij veulens en bij jonge paarden, maar het is zeker niet zo dat volwassen paarden niet spelen. Een deel van de tijd voor spelen wordt dan in beslag genomen door ander, meer doelgericht gedrag, maar er blijft nog tijd over voor speelgedrag. Zowel merries als hengsten als ruinen spelen, maar het meeste speelgedrag zagen onderzoekers bij hengsten.
Van wetenschap naar de praktijk
Het begint bij het kunnen herkennen van gedrag. Neem het ethogram dus eens mee naar een groep paarden en kijk of je de gedragingen kunt herkennen. Het is ook makkelijk om te oefenen met video's van wilde paarden die je online kunt vinden. Zie je ook verschil tussen speelgedrag en bijvoorbeeld serieus vechten? Hoe meer je je oog traint om de gedragingen te herkennen, hoe beter je erin wordt.
Vervolgens kun je bij je eigen (verzorg)paarden kijken:
zie je ze speelgedrag uitvoeren?
zijn er bepaalde situaties waarin je meer speelgedrag ziet?
kun je het ook uitlokken bij de paarden?
Spelen is een belangrijk onderdeel van het gedragsrepertoire van een paard. Vooral jonge paarden (veulens en jongvolwassenen) laten veel speelgedrag zien, dit zorgt ook voor een goede ontwikkeling van het paard. Het is dus belangrijk te zorgen dat jonge paarden de mogelijkheid hebben om te spelen, ook met andere paarden.
Daarnaast laat het onderzoek zien dat spelen wordt gestimuleerd door nieuwe situaties: nieuwe objecten, een andere omgeving of zelfs veranderingen in het weer. Door ervoor te zorgen dat de nieuwsgierigheid van een paard wordt geprikkeld (zonder te overstimuleren) kun je speelgedrag stimuleren.
Bronnen: McDonnell en Poulin (2002), Equid Play ethogram, Applied Animal Behaviour Science 78, 263-290
Het hele ethogram was te groot voor een blog, deze hebben we daarom voor je in een gratis kennisdossier gezet. Daar vind je alle gedragingen, met uitleg, foto's en video's. Ook kun je het ethogram downloaden in een handige pdf om mee op pad te nemen en we hebben nog wat extra video's bijgevoegd om mee te oefenen.
Vond je dit blog interessant? Deel het dan gerust, daarmee help je ons om nog meer paardenmensen te bereiken!