In veel gevallen worden paarden individueel gehuisvest in boxen. In sommige gevallen kiezen de (stal)eigenaren er hierbij voor om de paarden enkele maanden per jaar 'vakantie' te geven met 24/7 in een groep op een weiland. Maar zorgt dit echt voor beter paardenwelzijn?
Het individueel huisvesten van paarden in stallen zorgt ervoor dat de paarden minder natuurlijk gedrag kunnen laten zien. Zo blijkt uit onderzoek dat de paarden vaak minder tijd spenderen aan eten, dat ze minder bewegen en (afhankelijk van het type box) weinig tot geen sociaal contact hebben. Als een paard voor langere tijd niet deze normale gedragingen kan laten zien kan dit bijvoorbeeld tot stereotiep gedrag leiden.
Om dit tegen te gaan kiezen sommige stallen ervoor om de paarden, meestal in de zomer, tijdelijk in een groep op een weiland te zetten. Paarden die altijd in groepen op een weiland worden gehouden laten inderdaad meer natuurlijk gedrag zien en vaak ook minder abnormale gedragingen.
Maar werkt het dan ook als een paard slechts tijdelijk op de wei staat? En wat voor effect heeft het op het paard als het daarna weer op stal gaat? Dat onderzocht een groep onderzoekers onder leiding van Alice Ruet.
Goed om te weten: Stereotiep gedrag
Over stereotiep gedrag valt veel te vertellen, maar voor nu is het goed om de basis te weten. We noemen iets stereotiep gedrag als het herhaaldelijk gedrag is, zonder duidelijke functie. Bij paarden kun je bijvoorbeeld denken aan luchtzuigen of kribbebijten, waarbij het paard achter elkaar steeds in bijvoorbeeld de staldeur bijt en daarbij (in het geval van luchtzuigen) met een soort boerend geluid lucht binnen haalt. Of misschien ken je wel paarden die weven: het continue verplaatsen van het gewicht van het ene naar het andere voorbeen.
Stereotiep gedrag ontstaat vaak vanuit chronische stress. Het paard zit in een stressvolle situatie waar het niets aan kan doen en stereotiep gedrag is dan een manier voor het paard om daarmee om te gaan. Door het stereotiep gedrag komen namelijk bepaalde hormonen vrij waardoor het paard zich even beter voelt. Dit is ook de reden dat paarden verslaafd kunnen raken aan het uitvoeren van stereotiep gedrag en het daarom in sommige gevallen ook blijven doen als de oorzaak van de stress al is opgelost.
In onderstaande video zie je een voorbeeld van luchtzuigen.
Het onderzoek
Dit onderzoek vond plaats op een manege in Frankrijk. 60 paarden van deze manege werden geselecteerd en verdeeld over twee groepen: de weidegroep, met 31 paarden en de controlegroep met 30 paarden.
Alle paarden stonden normaal gesproken in individuele boxen. Ze konden wel andere paarden zien en ook door tralies heen contact hebben met hun buurpaarden. De paarden kregen twee keer per dag hooi in de stal en krachtvoer naar behoefte. Zes dagen per week werden de paarden getraind en ze kregen af en toe vrije beweging in een individuele paddock (minder dan 4 uur per week).
De weilanden lagen ongeveer 5 km van de manege vandaan en de paarden van de weidegroep werden hier met een vrachtwagen heen gebracht. De paarden bleven daar ongeveer 41 dagen in de zomermaanden. Op de weilanden stonden de paarden in groepjes van 6 tot 8 paarden. De paarden hadden veel ruimte, met ongeveer 5 hectare per groep. Op het weiland was ook een schuilstal en ze kregen dagelijks hooi en krachtvoer, net als de paarden in de boxen.
Welk gedrag laten de paarden zien?
Op vaste momenten observeerden de onderzoekers de paarden in de weide- en controlegroep. De gedragingen waar ze naar keken komen allemaal uit eerdere onderzoeken, waarin is aangetoond dat deze gedragingen iets zeggen over het welzijn van een paard.
Stereotiep gedrag
Ze keken hier specifiek naar ja-knikken, weven, obsessief likken en obsessief bewegen met de lip/mond of tong. Hierboven vind je een uitgebreidere uitleg van stereotiep gedrag. Dit zijn dus gedragingen die een indicatie kunnen zijn van verveling, chronische stress of frustratie.
Voor het bepalen van stereotiep gedrag keken de onderzoekers volgens een vast protocol naar ieder paard en noteerden dan wat dat paard op dat moment deed.
Agressie naar mensen
In eerdere onderzoeken kwam naar voren dat paarden die langere tijd verminderd welzijn hebben agressiever worden naar mensen. In dit onderzoek werd dit beoordeeld door langzaam naar een paard toe te lopen (1 pas per seconde) met de arm iets opgetild. Vervolgens probeerde de onderzoeker het paard van de nek tot aan de rug aan te raken. Daarbij noteerden ze hoe het paard reageerde en gaven ze het paard vervolgens een score: wel of niet agressief naar mensen.
Teruggetrokken houding
Het paard heeft de nek horizontaal, in lijn met de rug. Het paard heeft open ogen met een starende blik. De oren en het hoofd van het paard bewegen nauwelijks, ze zijn statisch. De oren zijn hierbij vaak naar achteren gericht. Deze hele houding toont een paard dat niet reageert op zijn omgeving. Dit kan een relatie hebben met depressiviteit.
Alerte houding
Bij een alerte houding is het paard juist heel druk met de omgeving: nek hoog, oren strak naar voren en kijkt intens naar iets in de omgeving. In principe is dit een normale manier van een paard om te reageren, maar als dit te vaak gebeurt kan het een negatief effect op het paard hebben en juist ervoor zorgen dat ze niet meer goed kunnen omgaan met wat er in hun omgeving gebeurt.
Naast deze vier groepen gedragingen die iets zeggen over het welzijn van een paard, keken ze ook naar natuurlijke gedragingen. Hoeveel tijd besteedt het paard aan lopen, eten, ontdekken, rusten en sociaal contact?
Het onderzoek
In de afbeelding zie je de tijdlijn van het onderzoek. De paarden werden telkens in blokken van 5 dagen bestudeerd. Deze blokken waren verdeeld over de tijd, om het gedrag van de paarden voor, tijdens en na weidegang met elkaar te kunnen vergelijken. 3 maanden nadat de paarden van de weidegroep weer op stal stonden werd nog een keer het gedrag bestudeerd, om te kijken of de tijd op de wei ook lange termijn effecten had op het welzijn van de paarden.
De onderste lijn is de controlegroep. Zoals je ziet werden zij alleen bestudeerd als de paarden van de weidegroep ook binnen stonden. Dit is omdat deze controlegroep vooral bedoelt is om het gedrag van de weidegroep op stal te kunnen vergelijken met paarden die niet op de wei hebben gestaan.
Weidegang lijkt positief voor welzijn
De weidegroep liet geen stereotiep gedrag zien in de periode dat ze op de wei stonden. Ook paarden die eerder op stal wel stereotiep gedrag lieten zien stopten daarmee op de wei. Dit is al vaker in onderzoeken naar voren gekomen. Het is goed om hierbij te vermelden dat de paarden wel stereotiep gedrag konden laten zien als ze dat wilden: er waren bijvoorbeeld metalen hekken waaraan ze hadden kunnen likken.
De paarden leken ook minder nerveus, omdat ze minder vaak in een alerte houding stonden dan op stal. Dit verschil was niet significant (waardoor je er geen harde conclusies aan kunt verbinden), maar het was wel een trend die de onderzoekers zagen.
Wat opvallend is, is dat het leek dat de paarden wel even moesten wennen op de wei. De eerste paar dagen zagen de onderzoekers de paarden namelijk vaker in een teruggetrokken houding staan. Dit zou kunnen komen doordat de paarden in een nieuwe omgeving stonden, met groepsgenoten die ze niet per se allemaal kenden. Na ongeveer 20 dagen verdween dit effect. Als je wilt dat het op de wei staan een positief effect heeft op het paard is het dus aan te raden dit voor langere tijd te doen.
Meer stress na terugkomst op stal
In de paar dagen nadat de paarden van de weidegroep terug waren op stal, zagen de onderzoekers een grote stijging in stereotiep gedrag. De paarden lieten vooral meer obsessief bewegen met de tong zien en voor een deel ook obsessief likken. Dit deden ze niet alleen vaker dan voordat ze de wei op gingen, maar ook vaker dan de controlegroep. Het zou kunnen dat de paarden dit gedrag lieten zien doordat ze niet meer goed aan hun behoefte voor het eten van vezelrijk voer konden voldoen. Het stereotiepe gedrag kan ook zijn ontstaan doordat de paarden stress hadden door de nieuwe situatie: geen vrije beweging en weinig sociaal contact. Na een paar maanden was dit effect verdwenen. De paarden uit de weidegroep lieten weer net zoveel stereotiep gedrag zien als de controlegroep.
De paarden lieten in de eerste periode nadat ze weer op stal stonden ook vaker alerte en teruggetrokken houdingen zien, tekenen dat de paarden stress hadden van de wisseling van omgeving.
Meer natuurlijk gedrag en minder agressie op de wei
Misschien voelt het als logisch, maar de paarden in de weidegroep lieten meer natuurlijke gedragingen zien dan de paarden in de stal. Op de wei liepen de paarden meer, hadden meer sociaal contact, rustten meer en lieten meer onderzoekend gedrag zien. Mogelijk zorgde dit er ook voor dat de paarden stopten met stereotiep gedrag en dat ze minder nerveus waren.
De paarden die op de wei stonden lieten ook geen agressie naar mensen zien, waar paarden op stal dit wel deden. Dit zou kunnen komen doordat agressief gedrag ook een teken van stress kan zijn, of doordat de paarden in een stal zich opgesloten voelen en daardoor heftiger reageren op het naderen van een mens. Interessant genoeg lieten de paarden bij terugkomst op stal direct weer net zoveel agressief gedrag naar mensen zien als voordat ze de wei op gingen. Mogelijk associeerden de paarden de stal al met eerdere negatieve ervaringen met mensen.
Geen blijvend effect van een periode op de wei
Drie maanden nadat de paarden terug waren gekomen van de wei bekeken de onderzoekers ze nog een keer. Alle gedragingen waren weer hetzelfde als voordat de paarden naar de wei gingen. Er was dus geen blijvend positief, maar ook geen blijvend negatief effect van een periode op de wei op paardenwelzijn.
Weidegang is goed voor paardenwelzijn
Na de gewenningsperiode van een paar dagen, lieten de paarden op de wei minder tekenen van verminderd welzijn zien dan de paarden in de individuele stallen. Geen stereotiep gedrag, een natuurlijker gedragspatroon en minder agressie naar mensen. Dit zijn allemaal tekenen dat het in een groep op de wei staan positief was voor het welzijn van deze paarden. Dit positieve effect stopte zodra de paarden van de wei afgingen en een 'zomervakantie' zorgt dus niet voor beter welzijn in de rest van het jaar.
De verandering van omgeving zorgde wel voor stress. Zowel van stal naar wei, als weer terug van wei naar stal. Bij deze laatste zagen de onderzoekers de sterkste negatieve impact op de paarden. Deze effecten verdwenen in beide gevallen na een paar dagen.
De onderzoekers raden daarom aan om het wisselen van omgeving te beperken en paarden zoveel mogelijk in groepen op de wei houden.
Van wetenschap naar de praktijk
Al vaker hebben onderzoeken laten zien dat vrije beweging (weidegang) en sociaal contact goed zijn voor paardenwelzijn. Dit onderzoek voegt daar nog aan toe dat het belangrijk is om de wisseling van omgeving voor het paard te beperken. Als het mogelijk is om een paard continu in een stabiele groep met vrije beweging te huisvesten is dit een goede keuze.
Kijk anders wat er mogelijk is: kan het paard dagelijks naar buiten, met steeds dezelfde groepsgenoten? Sommige onderzoeken geven als tip om paarden 's nachts buiten te houden en overdag binnen, als dit praktischer is in verband met trainen.
Je kunt ook zelf de gedragingen uit dit onderzoek gebruiken om te kijken hoe het met een paard gaat. Zie je bijvoorbeeld stereotiep gedrag? Kijk dan goed of aan de basisbehoeften van het paard is voldaan. Krijgt het paard genoeg ruwvoer, sociaal contact en vrije beweging?
Zie je een paard vaak in teruggetrokken houding of juist alert staan? Probeer ook dan verder te kijken waar dit gedrag vandaan zou kunnen komen en hoe je het kunt oplossen.
Ook als je plotselinge veranderingen in gedrag ziet kan dit je iets vertellen over het welzijn van dat paard.
Heb je vragen over dit blog, het onderzoek of wat je ermee kunt doen in jouw situatie? We helpen je graag! Stuur dan een berichtje naar info@equifacts.nl.
Bron: Rueta, Arnoulda, Levraya, Lemarchanda, Machb, Moisanc, Fouryc, Brianta, Lansadea (2020) Effects of a temporary period on pasture on the welfare state of horses housed in individual boxes Applied Animal Behaviour Science 228, 105027
Wil je meer weten over wat onderzoeken zeggen over hoe je welzijn kunt meten en hoe je bij een bepaalde plek kunt bepalen hoe goed het daar is voor paardenwelzijn? Of hoe je met management het welzijn kunt verbeteren? Neem dan een kijkje bij het kennisdossier 'Wetenschappelijk inzicht in welzijn' of bekijk het gelijknamige webinar.
Vond je dit blog interessant? Deel het dan gerust, daarmee help je ons om nog meer paardenmensen te bereiken!