Angst is een belangrijk overlevingsmechanisme. Het zorgt ervoor dat een paard niet zomaar een gevaarlijke situatie in rent. Onze gedomesticeerde paarden hebben gemiddeld een hogere angstdrempel dan hun wilde voorouders, maar als de drempel is bereikt kan dit voor heftige reacties zorgen. Dit is niet alleen stressvol voor het paard, maar ook potentieel gevaarlijk voor de mensen eromheen. Vooral bij nieuwe situaties, die een paard nog niet kent, kan angst optreden. Sommige mensen laten een ervaren paard de situatie eerst 'voordoen', met het idee dat het onervaren paard daarvan kan leren. Maar heeft dit ook echt effect op het onervaren paard of lijkt dit alleen maar zo?
Wennen aan nieuwe situaties
Een manier om een paard te laten wennen aan nieuwe situaties is door ze hier regelmatig aan bloot te stellen. Op deze manier raakt het paard eraan gewend en zal dit minder eng vinden. Deze manier van leren heet ook wel 'habituatie'. Bij paarden is hier nog niet heel veel onderzoek naar gedaan, maar de onderzoeken die er zijn laten een interessant onderscheid zien. In een enge situatie reageerden onervaren paarden minder angstig als er een ervaren paard bij aanwezig was. Dit effect bleef in het onderzoek (van Christensen et al. 2008) zelfs drie dagen later nog steeds zichtbaar, wanneer het onervaren paard zonder het ervaren paard in dezelfde situatie werd gebracht.
Aan de andere kant is dit mogelijk ook te koppelen aan social learning: het leren van kijken naar soortgenoten. Dit hebben ze ook getest door een groep paarden te leren bepaalde dozen open te maken voor voedsel. Daarna keken de onderzoekers opf andere paarden door hiernaar te kijken hetzelfde konden leren. Maar nee, in deze onderzoeken vonden ze geen bewijs van social learning.
Het lijkt er tot nu toe dus op dat een ervaren paard wel voor rust kan zorgen in eenvoudige spannende situaties, maar dat het niet per se zo is dat paarden leren door naar elkaar te kijken als het om complexe taken gaat.
Onderzoeksopzet
Maria Rørvang keek in haar onderzoek (samen met anderen) naar 24 IJslandse paarden, 12 merries en 12 ruinen. Deze waren allemaal 3 jaar oud. In de eerste jaren van hun leven waren ze opgegroeid in groepshuisvesting en was alleen basismanagement met ze geoefend (lopen aan een halster, voetje geven). Twee maanden voor het onderzoek van start ging brachten ze de paarden naar de onderzoekslocatie, waar ze in een merrie- en ruinenkudde 24 uur per dag buiten stonden met onbeperkt water, ruwvoer en een ruime schuilstal.
Om te zorgen dat de nieuwe omgeving en de testruimte geen effect hadden op het onderzoek, trainden de onderzoekers alle paarden om de testruimte in te gaan, een hartslagmeter om te krijgen en rustig te eten uit een emmer. Op het moment dat de paarden als ze losgelaten werden in de testruimte zelf rustig naar de emmer gingen en begonnnen te eten, was dat een teken dat het paard genoeg gewend was.
Voor het experiment werd de testruimte met een hek verdeeld in twee delen. In het hek zat een opening van 4 meter breed. De paarden stonden aan de ene kant en de emmer met voer (die ze nu goed kenden) aan de andere kant. Om bij de emmer te komen moesten de paarden door de opening in het hek, waar een groot linnen doek op de grond lag. Paarden vinden dingen die op de grond liggen vaak spannend, misschien heb je dit zelf weleens geprobeerd door je paard over een zeil te laten lopen. Het was voor de paarden in dit onderzoek dus ook spannend om over het linnen heen te lopen om bij het voer te komen.
In de afbeelding zie je een schematisch overzicht van hoe de testruimte eruit zag.
Twee paarden, een merrie en een ruin, werden gekozen als 'ervaren' paard. Zij werden uitgebreid getraind om over het doek te lopen, zodat zij dit rustig en zonder twijfel deden.
De overgebleven paarden (11 merries en 11 ruinen) werden toegewezen aan een van twee groepen:
Observeerder: deze paarden mochten eerst kijken naar hoe het ervaren paard vijf keer over het linnen naar de andere kant liep en daar wat mocht eten uit de emmer. Daarna bleef het ervaren paard aan de kant van de voeremmer.
Controle: bij deze paarden stond het ervaren paard wel aan de kant van de voeremmers, maar de onervaren paarden hadden niet gezien dat het paard over het linnendoek heen liep.
Vervolgens werd het onervaren paard losgelaten in de testruimte. Het paard kreeg 1 minuut de tijd om over het linnendoek naar de voeremmer te lopen. Als het paard het niet binnen 1 minuut had gehaald, werd het gevangen en opnieuw losgelaten bij de ingang van de testruimte. Zo kreeg ieder onervaren paard drie kansen om over het linnendoek te gaan en bij de voeremmer te komen.
Een ervaren paard vermindert stress
Alle paarden gingen gelijk de eerste keer binnen een minuut over het linnendoek heen. Het voorbeeld van een ervaren paard had dus geen effect op hoe succesvol de onervaren paarden waren. Waar de onderzoekers wel een duidelijk verschil zagen, was in de hartslag van de onervaren paarden.
De hartslag van paarden die een voorbeeld hadden was duidelijk lager. Een verhoogde hartslag is een teken van stress. De paarden die hadden gezien hoe een ervaren paard over het linnendoek liep hadden dus minder stress toen ze het zelf moesten doen.
Effect van ras?
Het is interessant dat alle onervaren paarden gelijk de eerste keer over het linnendoek liepen (ookal had de een er meer stress van dan de ander). Het zou kunnen dat dit dus niet zo heel spannend was voor deze paarden. Andere onderzoekers hebben iets soortgelijks gedaan met Deense warmbloedpaarden. Daar wilde 50% van de paarden zelfs binnen 3 minuut niet op het doek stappen en hebben de onderzoekers uiteindelijk een minder spannende test gekozen.
Dit suggereert dat er een effect zou kunnen zijn van het ras op gedrag rond spannende situatie. Er is op het moment nog geen onderzoek gedaan met grote aantallen paarden waar binnen hetzelfde onderzoek verschillende rassen zijn vergeleken. Dan zouden we pas echt harde conclusies kunnen trekken over het effect van ras op gedrag.
Van wetenschap naar de praktijk
In sommige gevallen maken mensen al gebruik van meer ervaren paarden om een jong paard iets nieuws te leren. Bijvoorbeeld bij het trailerladen. Misschien doe jij dit ook weleens? Dit onderzoek laat zien dat het daadwerkelijk een rustgevend effect heeft op het jonge paard om eerst te zien hoe een ervaren paard het doet. Zelfs als het jonge paard het zelf ook doet zonder voorbeeld, geeft het ervaren paard toch meer rust.
Het lijkt erop dat als je met warmbloed paarden werkt dit effect nog sterker kan zijn.
Als je een paard in een nieuwe situatie wilt brengen die spannend zou kunnen zijn en je hebt de mogelijkheid een ervaren paard het te laten voordoen, is dit dus zeker aan te raden. Het is altijd goed om te streven naar zo min mogelijk stress voor een paard en een ervaren paard als voorbeeld kan hiervoor zorgen.
Bronnen: Rørvang, M.V., Ahrendt, L.P., Christensen, J.W. A trained demonstrator has a calming effect on naïve horses when crossing a novel surface Applied Animal Behaviour Science 171 (2015) 117–120
Christensen, J.W., Malmkvist, J., Nielsen, B.L., Keeling, L.J., 2008. Effects of a calm companion on fear reactions in naive test horses. Equin. Vet. J. 40, 46–50.